Kiedy sztućce zawitały do Polski?

Wszystkie sztucce

Zdobywanie i przygotowywanie pożywienia to ważny elementy kultury materialnej każdego narodu. Polska wytworzyła wyjątkową kuchnię. Rozwinięte rolnictwo, lasy pełne zwierząt, rzeki bogate w ryby, decydowały o bogactwie polskich spiżarni, które były bazą do tworzenia smacznych potraw. Biesiadowano przez wiele godzin, a nawet dni. Na jakiej zastawie jedzono? I kiedy pojawiły się sztućce?

Jak to ze sztućcami bywało?

Widelec pojawił się w Europie w XI wieku, za sprawą bizantyjskiej księżniczki, która poślubiła weneckiego dożę. Początkowo sztuciec uważano za niemoralny, a jego używanie było skandalem i uchodziło za przejaw heretyckości. Po pewnym czasie zaakceptowano go na włoskim stole. Do Polski przybył najprawdopodobniej w 1518 r. z księżniczką Boną Sforzą, która poślubiła polskiego króla, Zygmunta Starego. Do jedzenia potraw płynnych i półpłynnych stosowano występujące w naturze formy z naturalnym zagłębieniem. Około I wieku n.e. Rzymianie stworzyli dwa wzory łyżek, pierwsza z nich to dzisiejsza łyżka stołowa, a druga przeobraziła się w chochlę. Na terenach Polski we wczesnym średniowieczu, łyżki wykonywano z drewna. Niestety, nie zachowały się i tylko z przekazów ikonograficznych i wykopalisk wiadomo, że miały okrągły, płytki czerpak i krótki trzonek. Z XIII wieku pochodzi zestaw Błogosławionej Kingi, w skład którego wchodzą: łyżka wykonana z krwawnika, ametystowy trzonek do widelca i trzonek do noża z kości słoniowej zakończony mitologiczną postacią Centaura i skuwką, na której widnieje gotycki napis. W czasach renesansowych łyżka miała płytki kolisty czerpak przechodzący w trzonek graniasty (niekiedy skręcony) lub płaski, zwężający się ku końcowi, zakończony sterczynką. Były to bardzo dekoracyjne przedmioty. Czerpak łączono z trzonkiem za pomocą specjalnej płytki, na którą nanoszono wizerunki rycerzy i apostołów. Nóż stołowy, jaki znamy z dzisiejszych jadalni, rozpowszechnił się w XVII wieku i właśnie wtedy zaczęto go używać także w Polsce.

W tym dziale  Co jeść, aby być zdrowym

Zastawa stołowa w polskich domach

Słowa zastawa w XVII wieku w Polsce było określeniem zestawu składającego się z łyżki i widelca. Sto lat później zaopatrzenie domu w zastawę stołową w warstwach zamożnych i średniozamożnych stanowiło było oznaką prestiżu i zamożności. Na stołach w domach najbogatszych Polaków używano łyżek srebrnych, niekiedy złotych lub złoconych, dekorowanych masą perłową itp. Łyżki i noże noszono ze sobą, w cholewie lub w specjalnych futerałach u pasa, gdyż nawet w najbogatszych domach nie podawano ich do stołów. Za sztućce i zastawę, niejednokrotnie srebrną albo pozłacaną odpowiedzialna była służba gospodarcza, która pilnowała, by nikt nie opuścił jadalni zanim nakrycia nie zostaną wyniesione. Z biegiem czasu zastawa stołowa i ilość używanych sztućców stale wzrastały, zaczęto podawać sztućce do nakładania. Komplety zaś zaczęto produkować w drugiej połowie XVIII wieku. W XIX wieku następuje wyraźne wyspecjalizowanie asortymentu sztućców.

Trudno wyobrazić sobie nasze domy bez sztućców. Wydaje się nam, że są w nich od zawsze i pewnie dziwimy się, jak ludzie radzili sobie bez nich. Na szczęście, obecnie mamy tak bogaty asortyment łyżek i noży, że nigdy nie powinno ich zabraknąć.